Monitori i projektori

Monitor predstavlja najvažniji izlazni uređaj računara. Služi za prikaz teksta i slike na ekranu. Osnovna karakteristika monitora je njegova veličina, koja se izražava, kao dužina dijagonale ekrana, u inčima. Vezano za dimenzije monitora, u današnje vreme, osim klasičnih monitora čiji je ekran proporcija 4:3, postoje i tzv. široki (widescreen) monitori.

Prema načinu prikaza slike, monitore danas delimo primarno na monitore sa katodnom cevi (CRT – Cathode Ray Tube) i monitore sa tečnim kristalima (LCD – Liquid Crystal Display).

CRT monitori se prepoznaju po svom gabaritu i danas polako izlaze iz upotrebe. Slika se formira na osnovu snopa elektrona koji se ispaljuje iz katodne cevi i koji aktivira fosforni sloj na ekranu. Zbog toga, veći monitori i TV uređaji moraju imati dublje kućište sa zadnje strane. Sama tehnologija je ograničavajuća, tako da se suviše veliki ekrani ne mogu ni proizvoditi. Raniji problemi vezani za štetno zračenje ovih monitora ili prepleteni (interlace) prikaz slike, kasnije su uglavnom rešeni. Od ostalih karakteristika, koje nas interesuju, najvažnije su rezolucije koje monitor može da prikaže (u pikselima) i brzina vertikalnog osvežavanja ekrana (u Hz). Ovo je posebno bitno zbog toga što nedovoljna brzina osvežavanja čini sliku nestabilnom i tako utiče na zamor očiju i pojavu glavobolje kod korisnika, a pri kontinuiranoj upotrebi i do poremećaja vida.

Ipak, početkom XXI veka, kabasti CRT monitori i TV aparati polako ustupaju mesto tankim, laganim i štedljivim LCD ekranima.

Kao i sve nove tehnologije, i LCD monitori su patili od "dečijih bolesti". Njihov najveći problem svojevremeno bila je brzina odziva, odnosno brzina reagovanja na promene slike (u milisekundama). Ovi monitori su bili prilično spori u osvežavanju slike (veći broj milisekundi), što je smetalo pri radu, posebno prilikom stalnih izmena na ekranu. Uvođenjem tehnologija, poput aktivne matrice ekrana (TFT – Thin-Film Transistor), ovaj problem je drastično redukovan.

Drugi problem LCD monitora je pojavljivanje tzv. „mrtvih“ piksela. To su tačkice na ekranu koje su postale neaktivne i više se ne mogu upaliti. Različiti proizvođači monitora imaju različite nivoe tolerancije – broja mrtvih piksela koji neće biti obuhvaćeni garancijom (što više – to lošije).

Od ostalih osobina, bitni su još kontrast i širina ugla gledanja. Kontrast predstavlja odnos najtamnije crne i najsvetlije bele boje na monitoru. Što je kontrast veći, slika će biti kvalitetnija. Širina ugla predstavlja ugao pod kojim korisnik može gledati ekran bez deformisanja boje i osvetljenosti slike. Kod starijih monitora korisnik mora gledati ekran pod pravim uglom, dok danas bolji monitori pružaju veću slobodu. Još jedna bitna karakteristika je osvetljenje monitora. Danas skoro svi LCD monitori koriste LED tehnologiju osvetljenja koja daje značajno dinamičniju sliku.

Tehnologije u kojima se izrađuju paneli LCD TFT monitora su TN (Twisted Nematic), IPS (In Plane Switching) i VA (Vertical Alignment). Ovo su samo osnovne tehnologije koje se kod različitih proizvođača granaju u još mnogo različitih rešenja. Same tehnologije neće biti detaljno objašnjene, ali ćemo se osvrnuti na osnovne razlike koje zanimaju korisnike. TN paneli su najčešći kod TFT monitora, pošto su generalno najjeftiniji i najbrži, što je bitno korisnicima koji najpre žele da se igraju. IPS i VA paneli imaju mnogo verniji prikaz boja i šire uglove gledanja, što je bitno korisnicima koji se bave grafikom, videom ili pripremom za štampu.

Osim pomenutih, postoje i plazma monitori, koji po izgledu veoma podsećaju na LCD monitore. Korišćenje plazma tehnologije svakako ima određenih prednosti, s obzirom na to da takvi ekrani daju svetliju sliku, mogu se gledati iz šireg ugla i mogu se proizvoditi u većim dimenzijama od LCD monitora. Najveći problem kod plazma monitora je tzv. burn-in piksela, odnosno pojava tačkica koje vremenom postaju „zamrznute“, tako da mogu prikazivati samo jednu boju. Ovaj problem se manifestuje ako se na istom delu ekrana stalno prikazuje jedna te ista slika (npr. logo TV stanice na plazma televizoru ili prozor programa u kome često radimo na računaru) koja se kasnije stalno vidi na ekranu kao „duh“.

Plazma tehnologija se mnogo više sretala na TV uređajima nego na monitorima, a sa razvojem LCD ekrana, prestaje da se koristi.

Pre izvesnog vremena najavljena je nova tehnologija tankih CRT monitora (SED – Surface-conduction Electron-emitter Display), koja bi trebalo da nadmaši sve pomenute tipove monitora. U pitanju su ekrani kod kojih za svaki piksel postoji poseban snop elektrona. Proizvodnja ovih monitora do sada nije počela, a kako vreme prolazi i LCD tehnologija napreduje, verovatno i neće.

Video projektor (video beam) je uređaj koji se može povezati na grafičku karticu. Služi za projekciju sadržaja na platnu. Kod ovih uređaja bitna je jačina svetlosti koju emituju, kontrast koji postižu, kao i dužina života lampe, koja predstavlja njegov najvažniji deo.